امام حسین در شأن نزول آیاتآیات زیادی در شأن اهل بیت (علیهم‌السّلام) از جمله درباره امام حسین (علیه‌السّلام) در قرآن کریم، نازل شده و کتاب‌های مستقلی در این‌باره به رشته تحریر آمده و آیات را جمع‌آوری کرده‌اند؛ در این مقاله به برخی از آیات که با سند صحیح ثابت شده است، اشاره می‌کنیم. فهرست مندرجات۱.۱ - شان نزل آیه ۲ - آیه تطهیر ۲.۱ - روایت اول از عایشه ۲.۲ - روایت دوم از ام‌سلمه ۲.۳ - روایت سوم از عمر بن ابی‌سلمه ۳ - آیه مؤدت ۴ - آیاتی از سوره هل اتی ۴.۱ - شان نزول ۴.۱.۱ - تعدد طرق این روایت ۴.۱.۱.۱ - علی بن ابی طالب ۴.۱.۱.۲ - امام صادق ۴.۱.۱.۳ - ابن عباس ۴.۱.۱.۴ - زید بن ارقم ۵ - نتیجه ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - آیه مباهله«فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ اَبْناءَنا وَ اَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ اَنْفُسَنا وَ اَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبینَ؛هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود آن‌گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.» این آیه، جایگاه رفیع حضرت سیدالشهدا (علیه‌السّلام) را در نزد خداوند و پیامبرش نشان می‌دهد. ۱.۱ - شان نزل آیهروایاتی که بیانگر شان نزل این آیه درباره آن حضرت هستند، در منابع اهل سنت با سندهای صحیح نقل شده است. مسلم نیشابوری از سعد بن ابی‌وقاص (یکی از صحابه پیامبر) در ضمن همان روایتی که معاویه وی را به سب امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) دستور داده بود، نقل کرده که وقتی آیه مباهله نازل شد، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امیرمؤمنان، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) را فراخواند و دعا کرد: خدایا اینها اهل بیت من هستند: حدثنا قُتَیْبَةُ بن سَعِیدٍ وَمُحَمَّدُ بن عَبَّادٍ وَتَقَارَبَا فی اللَّفْظِ قالا حدثنا حَاتِمٌ وهو بن اسماعیل عن بُکَیْرِ بن مِسْمَارٍ عن عَامِرِ بن سَعْدِ بن ابی وَقَّاصٍ عن ابیه قال اَمَرَ مُعَاوِیَةُ بن ابی سُفْیَانَ سَعْدًا فقال ما مَنَعَکَ ان تَسُبَّ اَبَا التُّرَابِ فقال اَمَّا ما ذَکَرْتُ ثَلَاثًا قَالَهُنَّ له رسول اللَّهِ صلی الله علیه وسلم فَلَنْ اسبه لان تَکُونَ لی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ اَحَبُّ الی من حُمْرِ النَّعَمِ... وَلَمَّا نَزَلَتْ هذه الْآیَةُ (فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ اَبْنَاءَنَا وَاَبْنَاءَکُمْ) دَعَا رسول اللَّهِ صلی الله علیه وسلم عَلِیًّا وَفَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَیْنًا فقال اللهم هَؤُلَاءِ اَهْلِی. عامر بن سعد بن ابی‌وقّاص، از پدرش روایت کرده است که در یکی از روزها، معاویة بن ابی‌سفیان به سعد دستور داد تا به ابو تراب (حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)) ناسزا بگوید! («سعد» از دستور او سرپیچی کرد). معاویه، از وی پرسید: به چه سبب علی را آماج ناسزا و دشنامت قرار نمی‌دهی؟ سعد گفت: بخاطر آن که سه فضیلت از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در شان علی (علیه‌السّلام) شنیده‌ام که با توجه به آنها، هیچگاه به سبّ و دشنام آن حضرت، اقدام نمی‌کنم و هرگاه یکی از آنها برای من بود، بهتر و ارزنده‌تر از شتران سرخ مو بود که در اختیار من باشد.... فضیلت سوم این است: هنگامی که آیه مباهله (فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ اَبْناءَنا وَ اَبْناءَکُمْ) نازل شد، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، حضرت علی (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) را به حضور طلبید و فرمود: بار پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند. ترمذی نیز روایت را با همین سند نقل کرده و در پایان به حسن بودن سند آن تصریح کرده است: حدثنا قُتَیْبَةُ حدثنا حَاتِمُ بن اسماعیل عن بُکَیْرِ بن مِسْمَارٍ هو مدنی ثقة عن عَامِرِ بن سَعْدِ بن ابی وَقَّاصٍ عن ابیه قال لَمَّا اَنْزَلَ الله هذه الْآیَةَ (تَعَالَوْا نَدْعُ اَبْنَاءَنَا وَاَبْنَاءَکُمْ) دَعَا رسول اللَّهِ صلی الله علیه وسلم عَلِیًّا وَفَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَیْنًا فقال اللهم هَؤُلَاءِ اَهْلِی قال ابو عِیسَی هذاحَدِیثٌ حَسَنٌ غَرِیبٌ صَحِیحٌ. حاکم نیشابوری نیز پس از نقل روایت، سند آن صحیح می‌داند: اخبرنی جعفر بن محمد بن نصیر الخلدی ببغداد ثنا موسی بن‌هارون ثنا قتیبة بن سعید ثنا حاتم بن اسماعیل عن بکیر بن مسمار عن عامر بن سعد عن ابیه قال لما نزلت هذه الآیة ندع ابناءنا وابناؤکم ونساءنا ونساءکم وانفسنا وانفسکم دعا رسول الله صلی الله علیه وسلم علیا وفاطمة وحسنا وحسینا رضی الله عنهم فقال اللهم هؤلاء اهلیهذا حدیث صحیح علی شرط الشیخینولم یخرجاه. ۲ - آیه تطهیر«اِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراًخداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد.» آیه تطهیر نیز در شان اهل بیت (علیهم‌السّلام) نازل شده که امام حسین (علیه‌السّلام) یکی از آنان است و در اثبات این شان نزول روایات معتبر اهل سنت وجود دارد که در این‌جا برخی از روایات را متذکر می‌شویم: ۲.۱ - روایت اول از عایشهدر صحیح‌ترین کتاب‌های اهل سنت (صحیح مسلم) و مورد قبول وهابیت آمده است که آیه تطهیر در شان پنج تن آل عبا از جمله امام حسین (علیه‌السّلام) نازل شده است: حدثنا ابو بَکْرِ بن ابی شَیْبَةَ وَمُحَمَّدُ بن عبد اللَّهِ بن نُمَیْرٍ واللفظ لِاَبِی بَکْرٍ قالا حدثنا محمد بن بِشْرٍ عن زکریا عن مُصْعَبِ بن شَیْبَةَ عن صَفِیَّةَ بِنْتِ شَیْبَةَ قالت قالت عَائِشَةُ خَرَجَ النبی صلی الله علیه وسلم غَدَاةً وَعَلَیْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ من شَعْرٍ اَسْوَدَ فَجَاءَ الْحَسَنُ بن عَلِیٍّ فَاَدْخَلَهُ ثُمَّ جاء الْحُسَیْنُ فَدَخَلَ معه ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَاَدْخَلَهَا ثُمَّ جاء عَلِیٌّ فَاَدْخَلَهُ ثُمَّ قال (انما یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا) به نقل صفیه بنت شیبه عایشه گفته است: رسول خدا صبح هنگام بیرون رفتند و بر روی دوش ایشان عبایی طرح دار از موی سیاه بود. پس حسن بن علی آمد پس او را در زیر عبا گرفت. پس حسین آمد و او را نیز وارد کرد. پس از آن فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) آمد و زیر عبا وارد شد. پس علی آمد او را نیز وارد کرد. سپس فرمود: خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت پلیدی‌ها را دور کند و شما را پاک نماید. ۲.۲ - روایت دوم از امسلمهام المومنین «ام سلمه» یکی از زنان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز گفته است، این آیه درباره اهل بیت نازل شده است: حدثنا مَحْمُودُ بن غَیْلَانَ حدثنا ابو اَحْمَدَ الزُّبَیْرِیُّ حدثنا سُفْیَانُ عن زُبَیْدٍ عن شَهْرِ بن حَوْشَبٍ عن اُمِّ سَلَمَةَ اَنَّ النبی صلی الله علیه وسلم جَلَّلَ علی الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ وَعَلِیٍّ وَفَاطِمَةَ کِسَاءً ثُمَّ قال اللهم هَؤُلَاءِ اَهْلُ بَیْتِی وَخَاصَّتِی اَذْهِبْ عَنْهُمْ الرِّجْسَ وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِیرًا فقالت اُمُّ سَلَمَةَ وانا مَعَهُمْ یا رَسُولَ اللَّهِ قال اِنَّکِ الی خَیْرٍ. قال هذا حَدِیثٌ حَسَنٌ وهو اَحْسَنُ شَیْءٍ رُوِیَ فی هذا. ام سلمه همسر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: رسول خدا بر روی حسن، حسین، علی و فاطمه عبایی کشید. پس فرمود که حداوندا ایشان اهل بیت من و نزدیکان من هستند. از ایشان پلیدی را ببر و ایشان را پاک گردان. ام سلمه می‌گوید: از رسول خدا پرسیدم که آیا من همراه ایشان هستم (از اهل بیتم)؟ فرمودند تو بر خوبی هستی (از اهل بیت نیستی اما از نیکانی). ترمذی تصریح می‌کند: این روایت حسن است و نیکو‌ترین روایتی است که در این باب روایت شده است. به نقل حاکم نیشابوری، ام سلمه تصریح می‌کند که آیه تطهیر در خانه من نازل شد و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سراغ امیرمؤمنان، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) فرستاد. وقتی آنها آمدند دعا فرمود: اللهم هؤلاء اهل بیتی: حدثنا ابو العباس محمد بن یعقوب حدثنا العباس بن محمد الدوری حدثنا عثمان بن عمر حدثنا عبد الرحمن بن عبدالله بن دینار حدثنا شریک بن ابی نمر عن عطاء بن یسار عن‌ام سلمة رضی الله عنها انها قالت فی بیتی نزلت هذه الآیة) انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت (قالت فارسل رسول الله صلی الله علیه وسلم الی علی وفاطمة والحسن والحسین رضوان الله علیهم اجمعین فقال اللهم هؤلاء اهل بیتی قالت‌ام سلمة یا رسول الله ما انا من اهل البیت قال انک اهلی خیر وهؤلاء اهل بیتی اللهم اهلی احق. هذا حدیث صحیح علی شرط البخاریولم یخرجاه. ۲.۳ - روایت سوم از عمر بن ابیسلمهترمذی از عمر بن ابی‌سلمه ربیب رسول خدا نیز نقل کرده است که آیه تطهیر در شان اهل بیت نازل شده است: حدثنا قُتَیْبَةُ حدثنا محمد بن سُلَیْمَانَ الْاَصْبَهَانِیِّ عن یحیی بن عُبَیْدٍ عن عَطَاءِ بن ابی رَبَاحٍ عن عُمَرَ بن ابی سَلَمَةَ رَبِیبِ النبی صلی الله علیه وسلم قال لَمَّا نَزَلَتْ هذه الْآیَةُ علی النبی صلی الله علیه وسلم (انما یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا) فی بَیْتِ اُمِّ سَلَمَةَفَدَعَا فَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَیْنًا فَجَلَّلَهُمْ بِکِسَاءٍ وَعَلِیٌّ خَلْفَ ظَهْرِهِ فجللهم بِکِسَاءٍ ثُمَّ قال اللهم هَؤُلَاءِ اَهْلُ بَیْتِیفَاَذْهِبْ عَنْهُمْ الرِّجْسَ وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِیرًا قالت اُمُّ سَلَمَةَ وانا مَعَهُمْ یا نَبِیَّ اللَّهِ قال اَنْتِ علی مَکَانِکِ وَاَنْتِ علی خَیْرٍ. قال هذا حَدِیثٌ غَرِیبٌ من حدیث عَطَاءٍ عن عُمَرَ بن ابی سَلَمَةَ. البانی این روایت را تصحیح کرده است: ۲۵۶۲ (صحیح) عن عمر بن ابی سلمة ربیب النبی صلی الله علیه و سلم قال لما نزلت هذه الآیة علی النبی صلی الله علیه و سلم انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا فی بیت‌ام سلمة فدعا فاطمة وحسنا وحسینا فجللهم بکساء وعلی خلف ظهره فجلله بکساء ثم قال اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا قالت‌ام سلمة وانا معهم یا نبی الله قال انت علی مکانک وانت علی خیر. جالب اینکه ابن‌تیمیه نیز روایات شان نزول آیه تطهیر را صحیح می‌داند و بر این مطلب تصریح کرده است: والحسن والحسین من اعظم اهل بیته اختصاصا به کما ثبت فی الصحیحانه دار کساءه علی علی وفاطمة وحسن وحسین ثم قال اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا حسن و حسین از بزرگ‌ترین اهل بیت پیامبر است؛ چنانچه در روایت صحیح ثابت شده است که رسول خدا عبایش را بر علی، فاطمه، حسن و حسین کشید و فرمود: خدایا اینها اهل بیت من هستند؛ پس از آنها پلیدی را دور کند و آنها را پاکیزه قرار بده. البته روایات دیگری نیز نقل شده است که ما به همین مقدار بسنده می‌کنیم و روایات دیگر نیز وجود دارد که خود اهل بیت (علیهم‌السّلام) به این آیه استدلال کرده‌اند. ۳ - آیه مؤدت«قُلْ لا اَسْاَلُکُمْ عَلَیهِ اَجْرَاً اِلاّ المَوَدَّةَ فِی القُرْبَی؛ بگو: «من هیچ پاداشی از شما بررسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم (اهل بیتم)» این آیه در میان مفسران معروف به آیه «مودت» است. در منابع اهل سنت روایات فراوانی است که شان نزول این آیه را درباره اهل بیت (علیهم‌السّلام) ثابت می‌کند. احمد بن حنبل در کتاب «فضائل الصحابه»، از ابن‌عباس نقل کرده است که از رسول خدا سؤال شد مودت چه افرادی بر ما واجب است؟ فرمود: علی، فاطمه و دو فرزندش: وفیما کتب الینا محمد بن عبدالله بن سلیمان الحضرمی یذکر ان حرب بن الحسن الطحان حدثهم قال نا حسین الاشقر عن قیس عن الاعمش عن سعید بن جبیر عن بن عباس قال لما نزلت قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی قالوا یا رسول الله من قرابتنا هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم قال علی وفاطمة وابناها علیهم السلام. طبرانی در معجم الکبیر نیز این روایت را با همین سند نقل کرده است: سند این روایت نیز از نظر علمای اهل سنت معتبر است؛ چنانچه ابن‌حجر هیثمی در کتاب «الصواعق المحرقه» می‌نویسد: اخرج احمد والطبرانی وابن ابی حاتم والحاکم عن ابن عباس رضی الله عنهما ان هذه الآیة لما نزلت قالوا یا رسول الله من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم قال (علی وفاطمة وابناهما) وفی سنده شیعی غاللکنه صدوق. احمد و طبرانی و ابن ابی‌حاتم و حاکم از ابن‌عباس نقل کرده‌اند که وقتی این آیه نازل شد، گفتند: ای رسول خدا نزدیکان شما که مودت‌شان بر ما واجب است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی، فاطمه و پسرانش. و در سند این روایت یک تن شیعه غالی قرار دارد ولی صدوق است. بعد از این به روایت دیگری که از امام حسن (علیه‌السّلام) نقل شده و آن حضرت به این آیه استدلال کرده‌اند، اشاره می‌کند و برخی از طرق آن را حسن می‌داند: واخرج البزار والطبرانی عن الحسن رضی الله عنه من طرق بعضها حسانانه خطب خطبة من جملتها من عرفنی فقد عرفنی ومن لم یعرفنی فانا الحسن بن محمد صلی الله علیه وسلم... ثم قال وانا من اهل البیت الذین افترض الله (عزّوجلّ) مودتهم وموالاتهم فقال فیما انزل علی محمد صلی الله علیه وسلم قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی. بزار و طبرانی از امام حسن با طرق متعدد نقل کرده‌اند که برخی از طرق آن حسن است. حسن بن علی خطبه خواند و از جمله فرمود: من از جمله‌ای اهلبیتی هستم که خداوند مودت‌شان را واجب کرده است. پس از آن این آیه را تلاوت فرمود.... ابوبکر هیثمی نیز پس نقل روایت ابن‌عباس می‌گوید: وعن ابن عباس قال لما نزلت (قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی) قالوا یا رسول الله ومن قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم قال علی وفاطمة وابناهما رواه الطبرانیوفیه جماعة ضعفاء وقد وثقوا. این روایت را طبرانی نقل کرده و در سند آن جماعتی ضعیف هستند ولی توثیق شده‌اند. ۴ - آیاتی از سوره هل اتی«اِنَّ الاَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَاْس کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا• عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا• یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا• وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیًما وَاَسِیرًا• اِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء ولا شُکُورًا؛ابرار (نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است. از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هرجا بخواهند آن را جاری می‌سازند! آنها به نذر خود وفا می‌کنند، و از روزی که عذابش گسترده است می‌ترسند. و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند. (و می‌گویند:) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم.» ۴.۱ - شان نزولاین آیات نیز درباره امیرمؤمنان، فاطمه زهرا امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) نازل شده است. زمخشری شان نزول آیه را این‌گونه آورده است: عن ابن عباس قال: ان الحسنوالحسین مرضا، فعادهما رسول الله صلی الله علیه وسلّم فی ناس معه، فقالوا: یا ابا الحسن، لو نذرت علی ولدک، فنذر علیٌ وفاطمة وفضة جاریة لهما ان برآ مما بهما انْ یصوموا ثلاثة ایّام، فشفیا وما معهم شیء فاستقرض علیّ من شمعون الخیبری الیهودی ثلاثة اصوع من شعیر، فطحنت فاطمة صاعاً واختبزت خمسة اقراص علی عددهم فوضعوها بین ایدیهم لیفطروا فوقف علیهم سائل فقال: السلام علیکم اهل بیت محمّد، مسکین من مساکین المسلمین، اطعمونی اطعمکم الله من موائد الجنّة، فآثروه، وباتوا لم یذوقوا الاّ الماء، واصبحوا صیاماً، فلمّا امسوا ووضعوا الطعام بین ایدیهم وقف علیهم یتیم، فآثروه، ووقف علیهم اسیر فی الثالثة ففعلوا مثل ذلک، فلمّا اصبحوا اخذ علی رضی الله عنه بید الحسن والحسین، واقبلوا الی رسول الله صلّی الله علیه وسلم، فلما ابصرهم، وهم یرتعشون کالفراخ من شدة الجوع، قال: ما اشدّ ما یسوؤنی ما اری بکم، وقام فانطلق معهم فرای فاطمة فی محرابها قد التصق ظهرها ببطنها وغارت عیناها، فساءه ذلک، فنزل جبرائیل وقال: خذها یا محمّد، هنّاک الله فی اهل بیتکفاقراه السورة. ابن‌عباس می‌گوید حسن و حسین (علیهما‌السّلام) بیمار شدند پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند، و به علی (علیه‌السّلام) گفتند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‌کردی، علی و فاطمه (علیهما‌السّلام) و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند. چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالی که از نظر مواد غذایی دست خالی بودند علی (علیه‌السّلام) سه من جو از شمعون یهودی قرض نمود، و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) یک سوم آن را آرد کرد، و نان پخت، هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: السلام علیکم اهل بیت محمد سلام بر شما‌ای خاندان محمد! مستمندی از مستمندان مسلمین هستم، غذایی به من بدهید خداوند به شما از غذاهای بهشتی مرحمت کند، آنها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند، و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند. روز دوم را هم‌چنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی که غذا را آماده کرده بودند (همان نان جوین) یتیمی بر در خانه آمد آن روز نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند (بار دیگر با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند). در سومین روز اسیری به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز سهم غذای خود را به او دادند هنگامی که صبح شد علی (علیه‌السّلام) دست حسن و حسین (علیهما‌السّلام) را گرفته بود و خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند هنگامی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنها را مشاهده کرد دید از شدت گرسنگی می‌لرزند! فرمود! این حالی را که در شما می‌بینم برای من بسیار گران است، سپس برخاست و با آنها حرکت کرد هنگامی که وارد خانه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) شد دید در محراب عبادت ایستاده، در حالی که از شدت گرسنگی شکم او به پشت چسبیده، و چشم‌هایش به گودی نشسته، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ناراحت شد. در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‌گوید، سپس سوره" هل اتی" را بر او خواند. ۴.۱.۱ - تعدد طرق این روایتاین روایت که شان نزول این آیات را بیان می‌کند، از طرق متعدد (سه تن از صحابه و امام صادق) نقل شده و البته در برخی از جزئیات با هم تفاوت دارند که این مطلب در اصل نزول آیه در ماجرای مریضی حسنین (علیهما‌السّلام) و نذر امیرمؤمنان و فاطمه زهرا برای شفای آنها، ضرری وارد نمی‌سازد. ۴.۱.۱.۱ - علی بن ابی طالبحاکم حسکانی در کتاب «شواهد التنزیل» این روایت را از طریق امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نقل کرده است: قال: حدثنی علی بن موسی الرضا حدثنی ابی موسی، عن ابیه جعفر بن محمد، عن ابیه محمد، عن ابیه علی، عن ابیه الحسین، عن ابیهعلی بن ابی طالبقال: لما مرض الحسن والحسین عادهما رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فقال لی: یا با الحسن لو نذرت علی ولدیک لله نذرا ارجو ان ینفعهما الله به.... ۴.۱.۱.۲ - امام صادقایشان سندهای دیگری را هم ذکر کرده که به امام صادق (علیه‌السّلام) می‌رسد و این طریق هم چند تا سند دارد: ۱۰۴۳ - و (الخبر) رواه (ایضا) الحسن بن مهران عن مسلمة بن جابر، عن (الامام) جعفر الصادق، وله طرق عن مسلمة. ۱۰۴۴ - ورواه (ایضا) روح بن عبدالله عن (الامام جعفر الصادق). ۱۰۴۵ - ورواه (ایضا) معاویة بن عمار، عن (الامام) جعفر الصادق. ۴.۱.۱.۳ - ابن عباسدر طریق دیگر این روایت ابن‌عباس قرار دارد که افراد ذیل از وی نقل کرده‌اند: ۱. مجاهد عن ابن‌عباس: عن لیث عن مجاهد عن ابن‌عباس فی قول الله سبحانه وتعالی (یوفون بالنذر ویخافون یوماً کان شره مستطیراً) قال: مرض الحسن والحسین فعادهما جدّهما محمد رسول الله. [۲۵]
الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، (تفسیر الثعالبی) ج۱۰، ص۹۹، عبدالرحمن بن محمد بن مخلوف الثعالبی الوفاة: ۸۷۵، دار النشر: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات - بیروت.
۲. ضحاک عن ابن‌عباس: خوارزمی آن را از طریق ضحاک از ابن‌عباس نقل کرده است: ۳. عطاء عن ابن عباس: واحدی نیشابوری و آلوسی به این سند اشاره کرده‌اند: [۲۷]
واحدی نیسابوری، اسباب نزول الآیات، ص۲۹۶.
آلوسی می‌نویسد: و من روایة عطاء عن ابن عباس ان الحسن والحسین مرضا فعادهما جدهما محمد صلی الله تعالی علیه وسلم... فخررازی نیز می‌نویسد: والواحدی من اصحابنا ذکر فی کتاب (البسیط) انها نزلت فی حق علی علیه السلام، وصاحب (الکشاف) من المعتزلة ذکر هذه القصة، واحدی از اصحاب ما این روایت را در کتاب «البسیطن ذکر کرده که این آیات درباره علی (علیه‌السّلام) نازل شده و صاحب کشاف که از معتزله است نیز این داستان را آورده است: ۵. ابی‌صالح عن ابن عباس: سند دیگر این طریق از ابوصالح از ابن‌عباس است: ۱۰۵۲ - ورواه حبان بن علی ابو علی العنزی عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس. ۶. سعید بن جبیر از ابن‌عباس: ۱۰۵۵ - اخبرنا عقیل قال: اخبرنا علی بن الحسین حدثنا محمد بن عبید الله حدثنا ابو عمرو عثمان بن احمد بن السماک ببغداد حدثنا عبدالله بن ثابت المقرئ قال: حدثنی ابی، عن الهذیل، عن مقاتل، عن الاصبغ بن نباتة (و) عن سعید بن جبیر: عن ابن عباس فی قول الله تعالی: (ان الابرار یشربون) قال: ... ۴.۱.۱.۴ - زید بن ارقمدر طریق چهارم روایت، زید بن ارقم است و نشان می‌دهد که این آیات درباره اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جریان اطعام مسکین و فقیر و یتیم نازل شده؛ اما وی به مریضی حسنین (علیهما‌السّلام) اشاره‌ای نکرده است: ۱۰۶۱ - اخبرناه ابو القاسم القرشی والحاکم، قالا: اخبرنا ابو القاسم الماسرجسی حدثنا ابو العباس محمد بن یونس الکدیمی حدثنا حماد بن عیسی الجهنی حدثنا النهاس بن قهم. عن القاسم بن عوف الشیبانیعن زید بن ارقمقال: کان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یشد علی بطنه الحجر من الغرث، فظل یوما صائما لیس عنده شئ فاتی بیت فاطمة والحسن والحسین یبکیان فقال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): یا فاطمة اطعمی ابنی، فقالت: ما فی البیت الا برکة رسول الله فالتقاهما رسول الله بریقه حتی شبعا وناما واقترضا لرسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم ثلاثة اقراص من شعیر، فلما افطر وضعاها بین یدیه، فجاء سائل فقال: اطعمونی مما رزقکم الله. فقال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم: یا علی قم فاعطه. قال: فاخذت قرصا فاعطیته، ثم جاء ثان فقال رسول الله قم یا علی فاعطه. فقمت فاعطیته، فجاء ثالث فقال: قم یا علی فاعطه. (قال: ) فاعطیته، وبات رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم طاویا وبتنا طاوین فلما اصبحنا اصبحنا مجهودین ونزلت هذه الآیة: (ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا). (ثم ان) الحدیث بطوله. ۵ - نتیجهاز آنجایی که طرق این روایت متعدد است دیگر نیازی به بررسی سند نیست و این داستان میان علمای شیعه و اهل سنت مشهور است و غالب مفسران و محدثان آن را در کتاب‌هایشان آورده‌اند. و به قول ابن‌تیمیه تعدد طریق یکدیگر را تقویت می‌کند و یقین حاصل می‌شود: تعدد الطرق وکثرتها یقوی بعضها بعضاحتی قد یحصل العلم بها ولو کان الناقلون فجارا فساقا فکیف اذا کانوا علماء عدولا ولکن کثر فی حدیثهم الغلط. تعدد طریق و بسیار بودن آن برخی دیگر را تقویت می‌کند به گونه‌ای که علم و یقین به صدور آن حاصل می‌شود؛ هرچند ناقلان آن انسان‌های فاسق و فاجر باشد؛ چه به این که عالمان عادل باشند. و در طرق این روایت هم صحابه عادل قرار دارند و طبق نظر ابن‌تیمیه سندهای روایت تقویت می‌شود. ۶ - پانویس۷ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا درباره امام حسین علیه‌السلام آیاتی از قرآن نازل گردیده است؟». |